Улсын Их Хурлын гишүүн Жудагийн Баярмаа, Ерөнхий сайдаас эдийн засгийн бодлого, баялгийн сангийн талаар тоон үндэслэлтэй, тодорхой асуултууд асуухад, Ерөнхий сайд бодлогын хариулт өгөхийн оронд түүнийг “чи залуу хүн байж битгий улс төржөөд бай”, “Баярцогт даргын асуултад хариулая” гэх мэтээр егөөдөж, нэр хүндэд нь халдсан хандлага илэрхийлсэн.
Энэхүү явдлыг Ардчилсан намын бүлэг хүчтэй эсэргүүцэж, Ерөнхий сайд уучлал гуйх хүртэл чуулганы хуралдаанд оролцохгүй гэж бойкот зарласан.
Уучлалыг хүлээн зөвшөөрсөн нь ухралт уу, ухаалаг алхам уу?
Ж.Баярмаа гишүүн Ерөнхий сайдын ёс зүйгүй, егөөтэй хандлагын дараа шаардлага тавьж, намынхаа бүлгийн дэмжлэгтэйгээр уучлал нэхсэн нь олон нийтийн анхаарлын төвд орсон. Харин тэрээр Ерөнхий сайдын хувийн уучлалыг хүлээн авсан нь улс төрийн шүүмжлэл дагуулахын зэрэгцээ хоёр талт тайлбар дагуулсан юм. Энэ нь зөвхөн “ухарсан” эсвэл “бууж өгсөн” гэсэн туйлширсан үнэлгээ биш бөгөөд дараах нөхцөл, үр дагавруудыг анхаарах нь зүйтэй.
Нэгдүгээрт, эерэг талаас нь харвал:
Ж.Баярмаа гишүүн нэр хүндэд нь халдсан үйлдэлд ёс зүйн уучлалыг авч чадсан нь төрийн өндөр албан тушаалтнуудад хариуцлага нэхэх механизм ажиллаж болдгийг харуулсан хэрэг байв. Тэр дундаа энэ нь бодлогын түвшинд биш ч гэсэн хувь хүний ёс зүйн хариуцлагын жишиг тогтоох алхам болж мэднэ. Улс төрийн соёлд зөрчлийг хурцадмал байдлаар биш, харилцан ойлголцлоор шийдвэрлэх туршлага нь парламентын харилцаанд эерэг жишиг болох боломжтой. Цаашлаад төрийн ярианы соёл, хүндлэл, бодлогын ил тод байдлын талаар илүү өндөр хүлээлт нийгэмд үүсгэх эхлэл ч болж чадна.
Харин нөгөө талаас, болзошгүй сөрөг үр дагавар ч оршиж байна:
Хувь хүний түвшинд өгсөн уучлалаар институтийн хэмжээнд тавигдах ёстой хариуцлагыг хааж, тухайн үйлдлийг “тохиолдлын алдаа” мэт харагдуулах эрсдэлтэй. УИХ-ын танхимд хэлсэн үг нь зөвхөн нэг гишүүнд хандсан зүйл биш, ард түмэнд хандсан хариуцлага гэдгийг санах хэрэгтэй. Ийм нөхцөлд зөвхөн хувь хүн рүү чиглэсэн уучлал нь Ерөнхий сайд тайлбар хийх, бодлогын түвшинд хүлээлт үүсгэхээс мултарсан мэт харагдаж болох юм. Үүнээс үүдэж, олон нийт энэ үйл явдлыг гүн агуулгатай төрийн хяналтын асуудал гэхээсээ илүүтэй “эмэгтэй гишүүн, Ерөнхий сайд хоёрын хувийн хэрүүл” мэтээр ойлгож үлдэх нь улс төрийн боловсролын сул талыг харуулж байгаа юм.
Хэрэв институтийн хариуцлага хувь хүний уучлалаар солигдвол юу болдог вэ?
Ийм тохиолдолд ёс зүйн хариуцлагын тогтолцоо нь хувь хүний харилцаанд шилжиж, төрийн хариуцлагын механизм сулрах аюултай. Төрийн институти, албан тушаалтнууд асуулт, хариултын ёс зүйг хувийн үл ойлголцол мэт ойлгодог буруу жишиг тогтож болзошгүй.
Тиймээс уучлал авсан эсэх нь тухайн үеийн улс төрийн алхам мөн боловч ардчилсан тогтолцооны хувьд энэ нь хариуцлага тооцох ёс зүйн тогтолцоо бүрэн ажиллаж байна уу, үгүй юу гэдгийг ч мөн анхааралтай харах хэрэгтэй.
Хамгийн гол нь иргэдийн мэдээлэл авах эрх, төрийн ил тод байдал, хариуцлага зэрэг ардчиллын тулгуур зарчмууд нь ийм энгийн мэт харагдах үйлдлийн цаана үл үзэгдэн мартагдах ёсгүй юм.
Ардчиллын “асуултад хариулах” соёл: Их Британийн жишээ
Их Британийн парламентын “Prime Minister’s Questions” (PMQs) буюу Ерөнхий сайдын Асуулт-хариултын цаг нь ардчилсан улс орнуудын хамгийн чухал, ил тод хяналтын механизмын нэг. Даваа гариг бүрийн чуулганы үеэр парламентын гишүүд урьдчилан мэдэгдээгүй, шууд, тодорхой асуулт тавьдаг бөгөөд Ерөнхий сайд хариулах үүрэгтэй.
Энэ жишиг нь:
- Тайлагнах хариуцлага-ыг
- Ил тод байдлыг
- Төрийн бодлого бодит баримтад үндэслэх шалгуур-ыг бий болгож ирсэн.
Британийн Ерөнхий сайд хэзээ ч “чи залуу хүн байж битгий улс төржөөд бай” гэж хариулж үл болно. Хэрвээ ийм үг хэлбэл парламентын танхимын соёл, хариуцлагын дэглэмээр тэр даруйд эсэргүүцэлтэй тулгарч, ёс зүйн хариуцлага хүлээлгэх хэлэлцүүлэг өрнөх нь гарцаагүй.