Монгол Улсад оюуны өмчийн эрхийг хамгаалах, зохицуулах асуудал сүүлийн жилүүдэд анхаарал татаж байна. Тэр дундаа урлаг уран сайханчдын дунд маргаантай асуудлууд хөвөрсөөр байгаа юм. Эл учрыг сөхөж байгаагийн учир нь оюуны өмчийн эрхийн хэд хэдэн чухал асуудлууд нь өдгөө бидэнд хэвшмэл ойлголт болсоор хуулийн зохицуулалтыг сулруулж буйгийнх. Зарим тохиолдолд оюуны өмчийн эрхийн зөрчлийг илрүүлж, шийдвэрлэхэд хүндрэлтэй байгааг холбогдох байгууллагууд дурдаж байгаа бөгөөд оюуны өмчийн эрхийг хамгаалахдаа нэгдсэн зохицуулалт, хяналт ч шаардлагатай байгааг онцолж байна. Мөн Монгол Улсад оюуны өмчийн эрхийг хамгаалахын тулд асуудал дэвэрч байгаа сүүлийн жилүүдэд оюуны өмчийн эрхийн асуудалд олон нийтийн боловсролд анхаарал хандуулж, оюуны өмчийн хамгаалалт, зохицуулалтыг сайжруулахын тулд олон төрлийн арга хэмжээ авч байгаа нь төдийлөн далайцтай биш. Үүнд инновацийн бодлогыг дэмжих, хуулийн зохицуулалтыг боловсронгуй болгох, бизнес эрхлэгчдэд хуулийн зөвлөгөө өгөх зэрэг арга хэмжээнүүд багтдаг гэх ч нийгмийн ойлголтын цар хүрээг эвдэхэд хангалтгүй.
Оюуны өмчийн эрхийг зөрчиж буй хамгийн том талбар бол цахим орчин. Цахим агуулгаас үүдэлтэй оюуны өмчийн зөрчлүүдтэй бид өдөр бүр нүүр тулдаг гэхэд хилсдэхгүй. Хамгийн энгийн жишээ бол IPTV-д орсон кинонууд фэйсбүүк болон түүн доторх группууд зарим тохиолдолд юүтүб хуудсууд дээр кино зохиогчийн эрхгүйгээр буюу зөвшөөрөлгүй хуулбарлан тавигдсан байдаг. Монгол Улс энэ чиглэлд зохицуулалт хийхэд анхаарал тавьж байгаа ч цахим сүлжээг хянах нь тийм ч амар биш тул хуулийн хяналт, оролцоог сайжруулах шаардлага гарч байна.
Оюуны өмчийн тухай хууль Монгол улсад 2020 оны арванхоёрдугаар сарын 01-ний өдрөөс хэрэгжиж эхэлсэн. Оюуны өмчийн тухай хуулийн зорилт нь оюуны өмчийн эрхээр хамгаалагдах бүтээл, оюуны өмчийг хамгаалах зарчим, оюуны өмчийн байгууллагын тогтолцоо, чиг үүргийг тогтоох, оюуны өмчийг эдийн засгийн эргэлтэд оруулахыг дэмжихтэй холбогдсон нийтлэг харилцааг зохицуулахад оршдог. Оюуны өмчийн тухай хуулийг баталж, оюуны өмчийн эрхийн хамгаалалтыг хуульчилсан манай улсад хуулийн дагуу патент, зохиогчийн эрх, барааны тэмдгийн эрх гэх мэт олон төрлийн оюуны өмчийн эрхийг хамгаалж байна. Мөн танд оюуны өмчийн хамаарал бүхий хуулийн зохицуулалт шаардлагатай бол Оюуны өмчийн газарт хандах бүрэн боломжтой. Уг байгууллага нь оюуны өмчийн эрхийн бүртгэл, хамгаалалтыг 2016 оноос хойш хариуцан ажиллаж байна.
Оюуны өмч нь өөрөө нуугдмал шинжтэй учраас иргэд оюуны өмчид халдах, түүнийг хулгайлах асуудал их гардаг. Манай улсад хамгийн түгээмэл гардаг оюуны өмчийн хулгайд урлагийн бүтээлүүд болох дууны ая, шүлэг, зохиол ордог байна. “Монголын оюуны өмчийг хамгаалах холбоо”
Монгол Улс дахь Оюуны өмчийн эрхийн хамгаалалтыг зохиогчийн эрх, патент, барааны тэмдэгтийн хүрээнд тодруулбал:
- Зохиогчийн эрх: Монголд ном, кино, урлагийн бүтээлүүдийн зохиогчийн эрхийг хамгаалах асуудал анхаарал татаж, энэ чиглэлээр олон улсын гэрээ, хэлэлцээрт нэгдсэн. Сүүлийн жилүүдэд оюуны өмчийн эрхийг зөрчих, хууль бус хуулбарлах, интернэтээр дамжуулан зүйлийг хууль бусаар түгээх зэрэг асуудлууд өссөн.
- Патент: Инноваци, шинэ бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхэд патент авах, тэрхүү патентыг хамгаалах нь Монголд тухайн үеийн бизнес, үйлдвэрт чухал ач холбогдолтой. (Пантент- Хуулийн дагуу оюуны өмчийг эзэмших эрх)
- Барааны тэмдэг: Монгол Улсад барааны тэмдгийн бүртгэл, хамгаалалтын асуудал ч гол ач холбогдолтой бөгөөд дэлхийн зах зээлд Монголын бизнес эрхлэгчдийг оролцуулахад туслах үүрэг гүйцэтгэдэг.
Монгол Улс олон улсын олон гэрээ, хэлэлцээрт нэгдсэн бөгөөд үүний дагуу дэлхийн улс орнуудтай оюуны өмчийн эрхийн хамгаалалтад хамтарч ажиллаж байна. Жишээлбэл, Дэлхийн оюуны өмчийн байгууллага (WIPO)-тай хамтран ажиллах, Торонтогийн гэрээ болон Парисын конвенц зэрэг олон улсын гэрээ хэлэлцээрт оролцдог.
Монгол Улсад оюуны өмчийн эрхийг хамгаалах, зохицуулах асуудал нь тодорхой хэмжээнд хуулиар зохицуулагдсан ч, хууль зүйн хэрэгжилт, олон улсын стандарттай нийцүүлэх шаардлагатай асуудлуудтай тулгарсаар байна. Тиймээс эдгээр асуудлыг шийдвэрлэхийн тулд оюуны өмчийн талаархи мэдлэг, хуулийн зохицуулалтыг сайжруулах, улс орон даяар оюуны өмчийн хамгаалалтыг дэмжих бодлого хэрэгжүүлэх шаардлагатай.
МОНГОЛ УЛСЫН ЗОХИОГЧИЙН ЭРХИЙН ТУХАЙ ХУУЛЬ: https://legalinfo.mn/mn/detail?lawId=16230812154721
ШИНЭ ҮЕИЙН МЭРГЭН УХААН
HUMANZ редакц