Бидний мэдрэмж зүгээр л хувь хүний дотоод ертөнцөд өрнөдөг зүйл биш. Харин ч улс төр, эдийн засаг, нийгмийн харилцааг чиглүүлдэг асар том хүчин зүйл гэдгийг та мэдэх үү. Философич, социологич Сара Ахмед “Сэтгэл хөдлөлийн эдийн засаг” эссэндээ энэ тухай дэлгэрэнгүй тайлбарласан байдаг. Хүмүүсийн мэдрэмж хэрхэн нийгмийн томоохон тогтолцоог бий болгож, эрх мэдлийн харилцааг зохион байгуулж байдгийг тайлбарласан байна.
Тэрээр сэтгэл хөдлөлийг “эдийн засаг” гэж үзэх бөгөөд энэ нь хүмүүсийн хооронд, улс төрийн хүрээнд, нийгэм дотор хэрхэн “урсаж”, үнэ цэнээ нэмэгдүүлж, нөлөөлөл үүсгэдэг тухай өгүүлдэг.
Ахмед үзэхдээ, сэтгэл хөдлөл нь тухайн хувь хүний доторх хувийн мэдрэмж биш, харин хүмүүсийн хоорондын харилцаа, улс төрийн нөхцөл байдлын дүнд бий болдог зүйл юм. Тодруулбал, сэтгэл хөдлөлийн дамжуулалт нь хүмүүсийг тодорхой бүлгүүдэд хуваан, нэг хэсгийг нь нөгөө хэсэгтэй нь сөргөлдүүлдэг. Жишээлбэл, айдас, үзэн ядалт гэх сэтгэл хөдлөлүүд тодорхой бүлгийн хүмүүсийг “аюултай” гэж харагдуулахад хүргэж, нийгмийн сэтгэл зүйг өөрчилдөг.
Энэхүү эсээнд өгүүлсэн санаанууд нь өнөөгийн улс төр, нийгмийн нөхцөл байдал, хэвлэл мэдээллийн үйл явцтай салшгүй холбоотой тул нийгмийн үзэгдлийг шүүмжлэлтэй нүдээр харах боломжийг бидэнд олгоно.
Айдас, хайр, уур хилэн – Эдгээр мэдрэмж биднийг хэрхэн удирддаг вэ?
Сэтгэл хөдлөл зөвхөн хувь хүний асуудал биш. Айдас, хайр, уур хилэн зэрэг мэдрэмжийг улс төр, хэвлэл мэдээлэл, зах зээлийн тоглогчид ашиглаж, нийгэмд тодорхой хандлагуудыг бий болгодог. Улс төрчид айдсыг ашиглаж, нийгмийг хуваах бол маркетингийн компаниуд аз жаргалыг худалдан авах ёстой зүйл мэт ойлголт түгээдэг. Бид өөрсдөө ч үүнийг анзаарахгүйгээр ийм тогтолцоонд оршиж байдаг.
Бидний мэдрэмж бусдын ашиг сонирхолд үйлчилдэг үү?
Зарим бүлгүүдийг нийгмийн нийтлэг сайн сайхны төлөө илүү их ачаа үүрэх ёстой мэт ойлголт түгээдэг. Жишээ нь, ажил дээрээ аз жаргалтай харагдах ёстой гэсэн хүлээлт биднийг жинхэнэ мэдрэмжээ нуухад хүргэдэг. Ахмед үүнийг “бусдын аз жаргалын төлөө өөрийгөө золиослох” үзэгдэл хэмээн шүүмжилдэг.
Маркетинг ба сэтгэл хөдлөлийн эдийн засаг
Өнөө үед бидний мэдрэмжүүд худалдааны гол зэвсэг болсон. Аз жаргалтай мэдрэмж төрүүлэх сурталчилгаа, айдаст суурилсан улстөрийн кампанит ажлууд биднийг тодорхой шийдвэр гаргахад нөлөөлдөг. Бидний сэтгэл хөдлөлийг эдийн засгийн хэрэгсэл болгож байгааг ухамсарлах нь чухал.
Сэтгэл хөдлөл нийгмийн өөрчлөлтийг авчрах уу?
Гэвч сэтгэл хөдлөлийн эдийн засаг зөвхөн хяналт, манипуляцийн хэрэгсэл биш. Харин ч шударга ёсыг бий болгох, нийгмийг өөрчлөх хүчтэй зэвсэг байж болно. Жишээ нь, уур хилэн зөв чиглүүлбэл, нийгмийн тэгш бус байдлын эсрэг хувьсгал болж чадна. Тиймээс бидний мэдрэмж зөвхөн хувийн хэрэг биш, нийгмийн хувь заяаг тодорхойлох хүчин зүйл гэдгийг ойлгох нь чухал.
Гол Тодорхойлолтууд
- Сэтгэл хөдлөлийн эдийн засаг (Affective Economy)
- Сэтгэл хөдлөл нь хувь хүний доторх тогтвортой мэдрэмж биш, харин нийгмийн хүрээнд урсаж, хүмүүсийн хооронд байнга хөдөлгөөнд ордог эдийн засгийн системтэй төстэй зүйл юм. Энэ нь улс төр, нийгмийн нөхцөл байдал, мэдээллийн урсгал зэргээс шалтгаалан өөрчлөгдөж байдаг.
- Айдас ба үзэн ядалтын эргэлт (Circulation of Fear and Hate)
- Сэтгэл хөдлөлийн тодорхой нэг объект байдаггүй. Жишээ нь, тодорхой нэг бүлэг хүмүүс “аюултай” гэж цоллогдох үед тэдний эсрэг сөрөг сэтгэл хөдлөлүүд бий болж, түүнийг нь нийгэм даяар түгээн дэлгэрүүлдэг. Энэ үйл явц нь улс төрийн ашиг сонирхолд үйлчилдэг.
- Айдас нь хил хязгаарыг бий болгодог (Fear Creates Borders)
- Улс орон, ард түмэн, улс төрийн бүлгүүдийн дунд хил зааг бий болгоход айдас чухал үүрэгтэй. Жишээлбэл, дүрвэгсэд, цагаачдыг “аюултай”, “хортой” гэж дүрслэх нь улс орнуудын хилийн бодлогыг чангатгах, зарим бүлгийн хүмүүсийг гадуурхах нөхцлийг бүрдүүлдэг.
- Сэтгэл хөдлөл ба улс төр (Emotions and Politics)
- Сэтгэл хөдлөлийг улс төрийн зорилгоор ашиглаж болдог. Жишээлбэл, зарим улс төрчид дүрвэгсэд, цагаачдыг “аюултай” хэмээн үзүүлэх замаар айдас, сэтгэл хөдлөлийг ашиглаж, олон нийтийн санаа бодлыг өөрчилж, бодлогоо хэрэгжүүлэх замыг засдаг.
- Үзэн ядалт ба хайрын уялдаа (The Connection Between Hate and Love)
- Заримдаа үзэн ядалт нь “хайр”-аар зөвтгөгддөг. Жишээ нь, үндсэрхэг үзэлтнүүд “эх орноо хайрлах” нэрийн дор дүрвэгсдийг үзэн ядах үзэл бодлоо түгээдэг. Энэ нь үндэсний нэгэн төрлийн нэгдмэл байдлыг бий болгож, тодорхой бүлэг хүмүүсийг гадуурхах явцыг зөвтгөхөд ашиглагддаг.
- Сэтгэл хөдлөлийн наалдац (Stickiness of Emotions)
- Сэтгэл хөдлөл нь тодорхой хүмүүс, бүлгүүд, нэр томьёотой “наалддаг”. Жишээ нь, “террорист” гэх үг тодорхой ард түмэн, шашны бүлгүүдэд автоматаар холбогддог бол, “айлчлал” гэх мэт эерэг үгс тодорхой улс орон, соёлд илүү хамаардаг. Энэ нь түүхэн болон нийгмийн нөхцөл байдлаас үүдэлтэй.
Сэтгэл хөдлөл бидний өдөр тутмын амьдралд төдийгүй, нийгмийн томоохон шийдвэрүүдэд ч нөлөөлдөг. Хэн нэгэн бидний мэдрэмжийг удирдаж байна уу? Биднийг юу мэдрэхийг шаарддаг вэ? Энэ асуултуудыг өөрөөсөө асууж, сэтгэл хөдлөлөө ухамсартайгаар ойлгох нь чухал юм. Эцэст нь бидний мэдрэмж хувь хүнээс давж, нийгмийн ирээдүйг бүтээдэг том хүчин зүйл билээ.