Монгол Улсын эдийн засаг 2025 оны эхний хагаст нүүрсний зах зээлийн уналтаас шалтгаалсан томоохон сорилттой нүүр туллаа. Төсвийн орлого багасч, валютын нөөцийн дарамт нэмэгдэж, төгрөгийн ханш суларлаа.
Fitch Ratings-ийн зургаадугаар сарын 9-ний тайлангаас харахад Монголын нүүрсний экспорт энэ оны эхний дөрвөн сард 39 хувиар буурсан байна. Барааны нийт экспортын орлого 13 хувиар багасжээ.
Энэ нь улсын төсвийн орлогын томоохон эх үүсвэр гэнэт хумигдсан гэсэн үг юм.
Монгол Улс 2025 оны улсын төсөвт нүүрсний үнийг 105 ам.доллар/тонн-оор тооцож баталсан.
Гэвч өнөөдөр Монголын нүүрсний экспортын бодит үнэ 80 ам.доллар/тонн орчим болжээ.
Энэ нь төсөвлөсөн үнээс 25 орчим хувиар доогуур түвшинд байна. Өөрөөр хэлбэл, төсөвт орж ирэх байсан орлогын ихээхэн хэсэг алдагдаж байна. Төсвийн зардал өндөр хэвээр байхад орлого буурч байгаа нь улсын санхүүд хүчтэй дарамт үүсгэж байна.
Fitch-ийн тооцооллоор Монгол Улсын нийт төсвийн алдагдал энэ онд ДНБ-ий 3 хувьд хүрч магадгүй байна.
Гэтэл Засгийн газар анх 3 хувийн ашигтай төсөв баталсан байсан.
Үүн дээр нэмээд валютын нөөцийн дарамт нэмэгдэж байна.
Монголбанк инфляцын эсрэг арга хэмжээ болгож бодлогын хүүгээ 12 хувь болгон өсгөжээ.
Гэвч төгрөгийн ханш суларсаар байгаа бөгөөд энэ оны эхнээс хойш 4.3 хувиар унасан байна. Монгол Улсын гадаад валютын нөөц одоогоор 5.1 тэрбум ам.доллар байгаа. Гэсэн ч Монголбанкны гадаад өр 470 сая ам.доллараар нэмэгджээ.
Энэ нь нөөц цаашид хурдан шавхагдах эрсдэлтэйг харуулж байна.
Эдийн засгийн ийм хүндрэлтэй үед Монгол Улсад валютын нөөцийг богино хугацаанд нэмэгдүүлэх бодит гарц хэрэгтэй байна. Энэ гарц нь өнөөдөр Алт-3 аян байх боломжтой.
Алт-3 аяны хүрээнд Монголбанк дотоодын алт олборлогчдоос алт худалдан авч, гадаад валютын нөөцөө нэмэгдүүлэх зорилготой. 2025 оны эхний таван сард Монголбанк 8.5 тонн алт худалдан аваад байгаа. Хэрэв Алт-3 аяныг эрчимтэй хэрэгжүүлбэл нийт худалдан авах алтны хэмжээ энэ онд 10-15 тонн хүрэх боломжтой гэж тооцож байна.
Ингэснээр Монголын валютын нөөцөд 800 саяас 1 тэрбум ам.доллар оруулах боломж бүрдэнэ.
Энэ нь Монгол Улсын төгрөгийн ханшийг тогтворжуулах, гадаад өрийн дарамтыг бууруулахад маш чухал нөлөө үзүүлнэ.
Түүнчлэн хөрөнгө оруулагчдын итгэлийг сэргээхэд ч эерэг дохио болох юм. Гэхдээ Алт-3 аяныг хэрэгжүүлэхдээ заавал ил тод, хариуцлагатай байлгах ёстой. Байгаль орчны хамгаалалт, лицензийн шударга хуваарилалт зайлшгүй шаардлагатай. Мөн алтны орлого нь авлигагүй, төрийн санхүүг шууд дэмжих байдлаар зарцуулагдах ёстой.
Өнөөдөр Монгол Улс нүүрсний орлого дээр тулгуурласан эдийн засгийн загварынхаа хязгаарт ирээд байна.
Алт-3 аян бол валютын нөөцийг шууд нэмэгдүүлж, эдийн засгийн хүндрэлээс гарах хамгийн хурдан хэрэгжих гарц юм. Шинэ Засгийн газар бүрдэхээс үл хамааран Алт-3 аяныг ухаалаг, ил тод хэрэгжүүлэх нь Монгол Улсын өнөөгийн эдийн засагт хамгийн чухал алхам болж байна.