“Mental model” буюу бодох загварчлал нь аливаа санаа, үзэгдэл, консептыг хураангуйлсан товч тайлбар юм. Газрын зургийн адилаар бодох загварчлал нь хэдий бүх деталийг дэлгэхгүй ч гол гол мэдээллийг өгдөг. Бодох загварчлалууд нь ойлгоход хялбар, хэрэглэхэд дөхөм байдлаараа ултай цэгцтэй сэтгэхэд, дэлхий ертөнцийг ухаарч танихад бидэнд тусалдаг.
◘ Гялгар зүйлийн синдром (Shiny Object Syndrome): Бидний биологийн хөгжилд (evolutionary history) шинэ мэдээлэл чухал үүрэгтэй байсан болохоор бид шинэ зүйлсэд эрхгүй татагддаг. Одоо гэвч шинэ мэдээллийн 99 хувь нь шинэд дуртай онцлогийг маань ашиглах гэсэн оролдлого болсон. Тиймээс шинийг хайхаа больж, цагийн шалгуурыг давсан мэдээллийг эрэлхийл.
◘ Санаагаа далдлахуй (Preference Falsification): Хүмүүс юу бодож байгаагаа хэлэхээс айсан үедээ худлаа ярьж, нийтээр хүлээн зөвшөөрөгдсөн санаа, хандлагуудыг дагадаг. Тиймээс хэлсэн ярьсныг нь дайрах, хориглоно гэж айлгах зэргээр хүмүүсийн яриаг шийтгэх нь эргээд худал үгсэд хуурагдахын л цондон.
◘ Самар түүхүй (Nutpicking): Онлайнаар өрнөж буй улс төрийн маргаан мэтгэлцээнүүд нөгөө талынхаа хамгийн туйлшруу гишүүдийн санаа бодлыг сонгон авч, нөгөө талаа “галзуу” болгон харагдуулах гэж зорьдог. “Соёлын дайн“ гэдэг бол тэгэхээр аль аль талууд нөгөө талынхаа галзуучуудыг шоолох үзэгдэл юм.
◘ Планкийн зарчим (Planck’s Principle): Хүмүүс үзэл бодлоо өөрчилдөг учраас биш, үе үеийн эрдэмтэн судлаачид өөр өөр үзэл бодолтой байдгаас шинжлэх ухаан хөгжин дэвшдэг. Өмнөх үе өнгөрмөгц шинэ санаанууд хүлээн зөвшөөрөгдөж, дагаад шинжлэх ухаан дахь зөвшилцөл өөрчлөгддөг.
◘ Гооллын хууль (Gall’s Law): Саадгүй ажиллаж буй аливаа нарийн, ярвигтай систем гэдэг саадгүй ажилладаг энгийн системээс урган гарсан байдаг. Харин анхнаасаа нарийн, ярвигтай байхаар бүтээсэн систем хэзээ ч ажиллахгүй. Тиймээс саадгүй ажилладаг энгийн системээс эхлэх хэрэгтэй.
ЭХ СУРВАЛЖ: Ganzorig Dolingor