Монголын үрс олон болтугай гэх шүлгийг тэртээ 1934 онд их зохиолч Д.Нацагдорж бичиж байжээ. Тухайн жилд Монгол Улсын хүн ам 712,937-оор тоологдож байлаа. Сая ч хүрээгүй монголын хүн амыг өсгөх ямар бодлогыг төрөөс баримталж байсан юм бол гэвэл дорвитой бодлого үгүй. Ёстой л бэлгэдлийнхээ үгээр өнөөдөр 3 сая 600 мянга давсан шиг. Учир нь одоог хүртэл цөөхөн Монголчуудад хүн ам өсгөх тодорхой баримталж буй бодлогыг хүүхдийн 100 мянга, жирэмсэн эхийн 40 мянга, цалинтай ээжийн 50 мянгын тэтгэмжийг л гэхгүй юм бол өөр зүйл үгүй. Тиймдээ ч жил ирэх тусам төрөлтийн тоо буурсаар. Улсын хэмжээнд 2024 онд 59.6 мянган эх амаржсан. Энэ нь өмнөх оноос 10.3 хувиар буюу 6.6 мянгаар буурсан. Ганцхан жилийн дотор төрөлтийн тоон үзүүлэлт 10 хувиар буурна гэдэг “улаан дохио”. Учир нь төрөлт “улаан дохиогоо анивчуулан буурсан он жилүүд”-ийн 20 жилийн дараах үр дагавар “улаан зурвас давж” хүн ам зүйн, эдийн засгийн, нийгмийн болон улс төрийн хувьд олон сөрөг өөрчлөлтийг дагуулж болох эрсдэлтэй. Гуравхан сая хүн амтай манай улсын хувьд үрс минь өсөж бид илүү олуулаа болбоос улс орны ирээдүйн өнгө улам батжих буй за. Олон хүчин зүйлийн шалтгаанаар төрөлт буурч буй манай улсын хувьд нэн даруй хүн амын бодлогыг дэмжих улсын стратегийн чухал алхмууд шаардлагатайг энэхүү нийтлэлээс “гогдож” болно. Монгол Улс хүн амын бодлогоо дэмжих нь улс орны ирээдүйн хөгжлийг, эдийн засаг, нийгмийн тэгш байдлыг хангах, хүн амын амьдралын чанарыг сайжруулах зэрэг олон талын ач холбогдолтой. Хүн амын өсөлт нь нийгмийн бүх салбарт эерэг нөлөө үзүүлж, тогтвортой хөгжлийг хангахад чухал түлхэц болох юм.
Манай улсад 1970-1980 онуудад төрөлтийн хувь хамгийн өндөр байсан бол. Зах зээл өөрчлөгдөж ардчилал эргэсэн 1990-2005 хүртэлх онуудад төрөлт буурсан. 2014 он хүртэл төрөлт нэмэгдэж байсан ч түүнээс хойш буурсаар 2021 оноос огцом буурч өдгөө он хүрчээ. Тодруулбал 2021 онд 73,253, 2022 онд 66,910, 2023 онд 66,234, 2024 онд 59,644 хүүхэд төржээ. Эдгээр жилүүдийн эдийн засгийн нөхцөл байдал төрөлтийн тоотой хамааралтайг нарийвчилж харж болно. Мөн төрөлт их байсан жилүүдэд нэг эмэгтэй хүний дундаж төрөлт 4.5 байсан бол одоо 1.6 байна.
Монгол Улсад сүүлийн 10 жилийн хугацаанд төрсөн хүүхдүүдийн тоон үзүүлэлт
МОНГОЛ УЛСЫН ХҮН АМЫН ТӨРӨЛТ БУУРСНААР ГАРАХ ХОРИН ЖИЛИЙН ДАРААХ ҮР ДАГАВРУУД:
Улс орнууд хүн амын төрөлт бууралтын анхны үр дагаврыг гурваас таван жилийн дараагаас эдийн засаг, нийгмийн хөгжил дэх эрсдэлүүдээс эхлэн мэдэрч эхэлдэг бол хойшлоод 10-20 жилийн дараа хүн амын бүтэц, ажиллах хүчний хомсдол, эдийн засгийн өсөлт саарах зэрэг эрсдэлүүдтэй илүү тодорхой, бодитой нүүр тулдаг. Төрөлт буурах нь олон хүчин зүйлээс хамааран урт хугацаанд нөлөөллөө үзүүлсээр байдаг. Монгол Улсын хүн амын төрөлт буурч буй нь 20 жилийн дараа нийгэм, эдийн засаг гэлтгүй олон салбарт өөрчлөлтүүдийг бий болгож янз бүрийн үр дагаварт хүргэх боломжтой. Төрөлт буурах нь үндсэндээ хүн амын өсөлтөд сөргөөр нөлөөлж, дараах үр дагавруудыг үүсгэж болзошгүй.
1. Хүн амын бүтцэд тулгарах үр дагавар
Ахмад насныхан нэмэгдэж хөдөлмөрийн насны хүн ам багасна. Төрөлт буурсаар хүүхэд төрүүлэх насны хүн амын тоо багасаж, хүн амын дундаж нас улам өндөр болно. Хөдөлмөр эрхлэх насны хүн амын тоо буурах нь эдийн засгийн өсөлтөд сөрөг нөлөө үзүүлэх бөгөөд хөдөлмөрийн хүчний хомсдол үүсэх эрсдэлтэй. Энэ нь ахмад настнуудын тэтгэвэр, эрүүл мэндийн үйлчилгээ, нийгмийн халамжийн талаарх ачаалал нэмэгдэхэд хүргэж, улс орны нийгмийн хамгааллын системд дарамт учруулах боломжтой.
2. Хөдөлмөрийн зах зээл ба ажиллах хүчний хомсдол
Төрөлт буурснаар, эдийн засагт ажиллах хүчний дутагдал үүсэх магадлалтай. Үүний улмаас үйлдвэрлэл, үйлчилгээний салбарт ажиллах хүн хүч хомсдож, эдийн засгийн өсөлт удаашрах боломжтой. Мөн энэ нь компаниудын өрсөлдөх чадвар, бүтээмжид сөргөөр нөлөөлж, илүү өндөр үнэ цэнийг шаардсан мэргэжилтнүүдийн эрэлт ихсэхтэй зэрэгцэн иргэдийн хөдөлмөрийн зах зээлд оролцох нөхцөлүүд өөрчлөгдөх болно.
3. Нийгмийн тэгш байдлын асуудал
Хүн амын бууралт нь нийгмийн хөгжлийг сааруулах эрсдэлтэй. Тухайлбал, залуучуудын ажил эрхлэлтийн боломж хязгаарлагдах, ахмад настнуудын асаргаа, эмчилгээний хэрэгцээ нэмэгдэх зэрэг асуудлууд үүсэж болох юм. Хүн амын насжилт нэмэгдэхтэй зэрэгцэн энэ асуудал улам бүр чухал болох бөгөөд үр дүнд нь нийгмийн тэгш байдал алдагдах, нийгмийн ачаалал нэмэгдэх эрсдэлтэй. Нийгмийн шинэчлэл, инновац, залуу хүмүүсийн оролцоо буурч, нийгмийн хөгжилд сөрөг нөлөө үзүүлж болно.
4. Цагаачлалын асуудал
Хүн амын бууралттай тэмцэхийн тулд цагаачлалын бодлогыг эрчимжүүлэх шаардлага үүсэж болно. Монгол Улс цагаачдыг татах бодлого баримтлах, зөвхөн гадаадын мэргэжилтнүүдийг биш, гадаадын иргэдийг тогтвор суурьшилтай оршин суухад дэмжлэг үзүүлэх хөтөлбөрүүдийг хэрэгжүүлэх шаардлагатай болж магадгүй. Энэ нь эдийн засгийн өсөлтөд дэм болох ч, нийгмийн интеграци, соёлын ялгаануудын асуудлыг хурцатгаж болзошгүй.
5. Эдийн засгийн өсөлтийн удаашрал
Төрөлт буурсаар байвал дотоодын хэрэглээ, хүчирхэг ажиллах хүчний хомсдол зэрэг нь эдийн засгийн өсөлтийг сааруулж болзошгүй. Төрөлт буурсан нь орлогын эх үүсвэрийг багасгах, хүн амын хөдөлмөрийн чадварыг сулруулах, улмаар засгийн газар төсвөө бүрдүүлэхэд хүндрэлтэй байж болох юм. Мөн олон улсын өрсөлдөөнд нөлөөлөх байдалд хүний нөөцийн хомсдол үүсэх нь олон улсын зах зээлд өрсөлдөх чадварыг бууруулж, улс орнуудын хооронд эдийн засгийн ялгаа нэмэгдэх магадлалтай.
6. Нийгмийн халамж, эрүүл мэндийн системд ачаалал
Хүн амын төрөлт буурсаар хүн амын өндөр настнуудын хувь нэмэгдэх нь эрүүл мэндийн системд ачаалал нэмэгдүүлэх эрсдэлтэй. Ахмад настны эмчилгээ, тусламж, асрамжийн үйлчилгээний хэрэгцээ өндөрсөх бөгөөд энэ нь төрийн зардал, төсөвт ихээхэн ачаалал үүсгэх боломжтой. Хүүхдийн тоо буурснаар асрамж, боловсролын үйлчилгээний хэрэгцээ багасаж болох ч, үүний үр дүнд эдгээр салбарын санхүүжилт багасаж, хүүхдүүдийн чанартай боловсрол хүртэх боломж бага болох магадлалтай.
7. Шийдвэр гаргалт, бодлого боловсруулах шаардлага
Төрөлт буурч байгаа нь төр засгаас хүн амын өсөлт, эдийн засгийн өсөлтийг дэмжих, ирээдүйн хүн амын бүтэц болон нийгмийн хөгжилтэй холбоотой оновчтой бодлого боловсруулж хэрэгжүүлэх шаардлагыг улам бүр нэмэгдүүлнэ. Төрийн байгууллагууд, судлаачид, нийгмийн хүрээнийхэн энэ асуудлаар илүү их анхаарал хандуулах хэрэгтэй болно.
8. Эрүүл мэнд, боловсролын хөрөнгө оруулалт
Монгол Улс төрөлт буурч байгаа нөхцөлд эрүүл мэндийн болон боловсролын салбарт хөрөнгө оруулалт нэмэгдүүлэх шаардлагатай болж магадгүй. Эдгээр салбарт нэмэлт дэмжлэг үзүүлэх нь ирээдүйн нийгмийн хүн амын эрүүл мэндийн асуудал, боловсролын чанарыг сайжруулахад чухал үүрэг гүйцэтгэх болно.
Төрөлт буурах нь Монгол Улсын ирээдүйд томоохон сорилтуудыг үүсгэж болох бөгөөд эдгээр асуудлуудыг шийдвэрлэхийн тулд төр засаг, нийгмийн бүх хэсэгтэй хамтран шинэлэг бодлого, хөтөлбөрүүдийг хэрэгжүүлэх шаардлагатай. Төрөлтийн бууралтын сөрөг үр дагавар нь хүн амын бүтэц, ажиллах хүчний хомсдол, нийгмийн халамжийн системд ачаалал нэмэгдэх зэрэг олон асуудлыг дагуулж болох хамгийн том эрсдэлүүдтэй. Тиймээс төрийн бодлогоороо Засгийн газар төрөлт нэмэгдүүлэхийн тулд төрөлтийн бодлого, татварын дэмжлэг, хүүхдийн тэтгэмж зэргийг шинэчилж, гэр бүлүүдийг дэмжих арга хэмжээ авах шаардлагатай.
МОНГОЛ УЛСАД ТӨРӨЛТ БУУРЧ БУЙ ҮНДСЭН ШАЛТГААНУУД:
Монгол Улсын хүн амын төрөлт буурах нь олон хүчин зүйлсээс шалтгаалж байгаа бөгөөд эдгээр шалтгаанууд нь нийгэм, эдийн засаг, соёл, байгаль орчин, боловсрол, эрүүл мэндийн салбар зэрэг олон талын асуудалтай холбоотой. Тухайлбал, дараах шалтгаанууд нь Монгол Улсад төрөлт буурах үндсэн шалтгаан болдог.
1. Эдийн засгийн хүндрэл, амьдралын түвшин
Амьдралын өртөг өндөрсөх: Эдийн засгийн хүндрэл, ажлын байрны хомсдол, орлогын тэгш бус хуваарилалт зэрэг нь гэр бүл байгуулах, олон хүүхэд төрүүлэхэд саад болдог. Өнөөдрийн байдлаар инфляц есөн хувь давсан үзүүлэлттэй байгаа. Хүүхдүүдийг өсгөх, боловсролтой болгох, эрүүл мэндийн үйлчилгээ авах зардал өндөр байгаа нь олон гэр бүлд дарамт учруулж, төрөлт буурах шалтгаан болдог.
Нийгмийн хариуцлагын бууралт: Олон нийтийн дунд төрөхгүй байх, ганц хүүхэдтэй байх нь улам бүр түгээмэл болж, гэр бүл, хүүхдийн талаарх хүлээлт, үнэт зүйлс өөрчлөгдөж байна.
2. Нийгмийн соёл, үзэл бодол
Гэр бүлийн тогтолцооны өөрчлөлт: Монгол Улсад сүүлийн жилүүдэд ганц хүүхэдтэй гэр бүл нэмэгдэж, олон хүүхэдтэй гэр бүл байгуулах нь бага байдаг. Төрөхгүй байх, ажил амьдралын тэнцвэрийг хадгалах гэсэн үзэл бодол ихсэж, залуу хүмүүс гэр бүл зохиох, хүүхэд төрүүлэх талаар хожуу шийдвэр гаргаж байна.
Боловсрол болон карьерын асуудал: Залуу эмэгтэйчүүд боловсрол эзэмших, мэргэжилтэй болох, карьераа хөгжүүлэхийг илүүд үздэг. Энэ нь хүүхэд төрүүлэх нас хойшлуулах, гэр бүлтэй болох шийдвэрийг хойшлуулах шалтгаан болдог. Гэр бүлийн амьдрал болон ажил эрхлэлтийн байдалд эмэгтэйчүүдийн хөдөлмөр эрхлэлтийн орчин сайжирч байгаа ч, энэ нь гэр бүлтэй болоход нөлөөлж байгаа юм. Хүүхэд асрах, гэр бүлийн үүрэг даалгаврыг гүйцэтгэх нь ажил эрхлэхтэй зэрэгцэхэд хэцүү байдаг тул залуу хосууд төрөлтөөс зайлсхийх хандлагатай.
3. Төрөлтөөс айх, эрүүл мэндийн асуудал
Эрүүл мэндийн асуудал: Бидний амьдарч буй орчин, амьдралын хэв маяг, хоол хүнс болон стресс нь эрүүл мэндэд нөлөөлж, энэ нь төрөлтөд нөлөөлдөг. Ялангуяа, эмэгтэйчүүдийн эрүүл мэнд, хүүхэд төрүүлэх насны эмэгтэйчүүдийн биеийн байдал нь төрөлтөөс зайлсхийх шалтгаан болдог.
Төрөлттэй холбоотой эрсдэл: Төрөх насанд хүрсэн эмэгтэйчүүдийн дунд төрөлтийн эрсдэл, хүүхэд төрөхөд тулгардаг эрүүл мэндийн асуудал сүүлийн жилүүдэд нэмэгдсэн. Энэ нь төрөлтийг хойшлуулахад хүргэж байгаа нэг хүчин зүйл.
4. Газар зүйн нөлөөлөл (Хотжилт)
Хотжилт ба хөдөө орон нутгийн хүн амын шилжилт: Монгол Улс дахь хотжилт ихсэж, хөдөөгийн хүн ам хотод шилжин суурьших хандлага нэмэгдэж байна. Хотод амьдрах нөхцөл, ажиллах боломж ихсэж байгаа ч, хүүхэд төрүүлэх, өсгөх нь хөдөөгийнхөөс илүү төвөгтэй байдаг. Ингэснээр төрөлт буурах хандлага ажиглагдаж байна.
Орон нутаг дахь дэмжлэгийн хомсдол: Хот суурин газар төвлөрөхийн хэрээр хөдөө орон нутагт хүүхдийн боловсрол, эрүүл мэндийн үйлчилгээний чанар буурч, төрөлт нэмэгдэх боломж багасаж байна.
Эрүүл мэндийн хямрал, цар тахал: Дэлхий нийтийг хамарсан цар тахал, олон нийтийн эрүүл мэндийн хямрал нь төрөлт буурахад нөлөөлж, хүмүүсийн нийгэм, эдийн засагт итгэх итгэлийг бууруулж, гэр бүл байгуулах шийдвэрийг хойшлуулдаг.
5. Гадаадын нөлөө
Олон улсын хөдөлгөөн: Монголын залуу хүн ам олон улсын хөдөлгөөнд орж, гадаадад ажиллах, суралцах нь төрөлт буурахад нөлөөлж байна. Гадаадад амьдарч, ажиллаж буй иргэдийн тоо нэмэгдэхийн хэрээр төрөлт багасаж, ирээдүйн хүн амын өсөлтөд сөрөг нөлөө үзүүлж байна.
Төрөлт буурах нь зөвхөн Монгол Улсад төдийгүй дэлхий даяар олон улсын хэмжээнд тулгарч буй асуудал юм. Монгол Улсад төрөлт буурах шалтгаанууд нь эдийн засгийн хүндрэлийн улмаас амьдралын өртөг өндөрсөх, нийгмийн үзэл бодол, боловсрол, карьерын эрмэлзэл, эрүүл мэндийн асуудлууд зэрэг олон талт хүчин зүйлсийн нийлбэрээс үүдэлтэй. Төрөлт нэмэгдүүлэх, хүн амын өсөлтийг дэмжихийн тулд эдгээр асуудлыг шийдвэрлэх, гэр бүлд дэмжлэг үзүүлэх олон талт бодлого хэрэгжүүлэх шаардлагатай.
ГЭР БҮЛ ТӨЛӨВЛӨЛТ БА ТӨРӨЛТИЙН ТАЛААР ЗАЛУУСЫН ҮЗЭЛ БОДОЛ
С.Энх-Үжин ~28 настай. Нэг хүүхдийн ээж.
Дөрвөн хүүхэдтэй айлын ууган хүүхэд миний хувьд гэр бүл төлөвлөлтийг их сургуулиа төгсөөд тодорхой ажлын туршлага хуримтлуулсны дараа байхаар төлөвлөж, сургуулиа төгсөөд хоёр жилийн дараа гэр бүлтэй болж анхны хүүхдээ өлгийдөн авсан. Дараагийн хүүхдээ том хүүхдээ 7,8 нас хүрэхээр өөрийн сэтгэл зүй, ажил, гэр бүлийн санхүү, хоёр талын эрүүл мэнд, нөхрийн харилцаа, халамж болон хүүхдийг эрүүл харилцаатай, эрүүл орчинд өсгөж чадах эсэхээсээ хамаарч төлөвлөж байгаа. Мөн хотод агаарын бохирдол урагт нөлөөлж байгаа учраас нэмээд аль улиралд тээх эсэхээ төлөвлөх хэрэгтэй. Ойрхон төрөхөөр эмэгтэй хүнд ажил, нийгэмд эзлэх байр сууриас гадна эх хүүхдийн эрүүл мэндэд сайн биш санагддаг. Мөн дахин төрөлтөө нэлээн зайтай төлөвлөж байгаагийн учир нь хүүхэд эхийн сүүгээр хангалттай хугацаанд хооллох нь хүүхдэд хайр мэдрүүлэхээс гадна хүүхдийн тархины үйл ажиллагаанд маш чухал учраас ойрхон төрөхгүй гэсэн бодолтой байдаг. Мөн сүүлийн жилүүдэд төрөлтийн тоо эрс буурч байгаа нөлөөг залуучууд гэр бүлсэг болж, хүүхдээ өөрсдөө өсгөж, чанартай цаг гаргахыг эрмэлзэж ажил, амьдралаа зохицуулах хосын харилцаа гээд олон зүйлд бодолтой хандаж төлөвлөдөг болсон ажиглагддаг. Нөгөө талаар Улаанбаатар хотод агаарын бохирдол хамгийн том асуудал болж байна. Ийм аюултай орчин нөхцөлд эрүүл хүүхэд төрүүлэхэд, өсгөхөд маш хүндрэлтэй.
А.Билгүүн ~24 настай. Хүүхэдгүй.
Манай аав есөн хүүхэдтэй айлын долоо дахь, ээж таван хүүхэдтэй айлын том нь. Харин би гурван хүүхэдтэй айлын бага нь. Би өөрөө гэр бүлтэй болбол нэгээс хоёр хүүхэдтэй болно доо гэсэн бодолтой. Эндээс харахад хүүхэд төрүүлэх тоо улам багассаар байгаа нь харагдаж байгаа биз. Яагаад гэж цаг гаргаж бодож, судалж байгаагүй юм байна. Гэхдээ миний хариулт бол нийгмийн өөрчлөлт ба хүмүүсийн сэтгэл зүй. Манай нийгэм эрүүл байхаа больсон энэ байдал нь хүмүүсийн сэтгэл зүйд нөлөөлж амьдрах хэв маяг үзэл бодлыг өөрчилж байгаа байх. Миний хувьд эрүүл орчинтой, тэгш боловсролын хүртээмжтэй, хүндлэл сайтай эрүүл нийгэмд хүүхэд төрүүлж, өсгөнө гэж боддог. Харамсалтай нь манай улсад тэр боломж хомс. Санхүүгийн эрх чөлөөнд хангалттай хүрсэн хүмүүст гэр бүл төлөвлөлт бүрэн хэрэгжих боломжтой санагддаг. Тийм болохоор манай үеийн залуучууд болон залуус тэгтлээ олон хүүхэдтэй болохыг эрмэлзэхээ больсон байх.
Б.Мөнхтуяа ~ 27 настай. Хүүхэдгүй.
Би гурван хүүхэдтэй айлын хамгийн бага нь. Одоогоор гэр бүлгүй байгаа ч гуч нас хүртлээ гэр бүлтэй болж хүүхэдтэй болно гэж боддог. Ер нь нэгээс хоёр хүүхэдтэй болох бодолтой. Манай улсад төрөлт буурч байгаагийн хамгийн том шалтгааныг хүүхдэд ээлгүй орчин гэж хардаг. Мөн эдийн засгийн тогтвортой бус байдал нь гэр бүл төлөвлөлтөд нөлөөлж байгаа. Энэ бүхнээс шалтгаалж салалт их байгаа нь миний хувьд гэр бүлтэй болох, хүүхэд төлөвлөх цаг хугацааг хойшлуулж байгаа. Эмэгтэй хүний хувьд хүүхэд төрүүлээд хамгийн багадаа хоёр жил гэрт байх шаардлага гарна. Энэ нь эмэгтэйчүүдийн хувьд санхүүгийн дарамт болон нийгмээс тусгаарлагдах сэтгэл зүйн асуудлуудыг нэмэх учраас төрөлтийг хойшлуулах шалтгаан болж байгаа байх миний хувьд ч тэгж бодож жаахан эмээдэг.
Н.Сумъяабазар ~32 настай. Хүүхэдгүй.
Хүүхэд чинь оройтчихлоо гэж хүн бүр л үглэх шахам. Юу байдаг юм бэ, хүүхэд хүнстэйгээ ирнэ гэж эцэг эх, ах дүүс үргэлж “тархи угаах” дөхнө. Миний хувьд дөрвөн хүүхэдтэй айлын дунд хүү болохоор олуулаа байх дуртай. Олон хүүхэдтэй болохыг ч хүсдэг. Гэвч амьдралын чанар, нөхцөл байдал маань хүүхдүүдийг эрүүл орчинд өсгөх, чанартай боловсрол олгож чадна гэсэн баталгаа ярвигтай. Тиймээс одоо үед санхүүгийн бүрэн эрх чөлөөнд хүрсэн хүн л олон хүүхэд төрүүлж хариуцлагатай өсгөж чадах хэмжээний гэж хардаг. Гэрлэх хүнтэйгээ гуч гарчхаад учраагүй болоод ч тэр үү нэгээс хоёр хүүхэдтэй болно гэж л дотроо нууцхан төлөвлөдөг.
Ө.Гэрэлт-Од ~ 33 настай. Гурван хүүхэдтэй.
Анхны төрөлтөөрөө ихэр хүүхэдтэй болсон. Отгон хүүгээ төрүүлээд дөрвөн сар болж байна. Анхны хүүхдүүдээ 24 настайдаа төрүүлж байсан. Дөнгөж сургуулиа төгссөн залуу хүмүүст хоёр хүүхэд өсгөх нь хэцүүхэн санагдсан. Анхны хүүхэд болоод ч тэр үү бүх зүйл шинэ. Эцэг эхээс өөр зааж зөвлөх хүн ховор. Бас яг аав ээжийнхээ үгэнд орж өсгөж хүмүүжүүлэх нь ч өрөөсгөл байсан болохоор хүндхэн санагдаж байсан. Ёстой л эцэг эхчүүд маань “дээр үеийн аргууд”-ыг хэлдэг. Харин бидний үед бүх зүйл өөр болж шинжлэх ухаан суурийг үндэслэдэг болсон. Манай улсад төрөлтийн өмнө болон төрөлтийн дараах сургалт зөвлөмжүүд эрүүл мэндийн салбарт байдаггүй санагддаг. Бүх зүйл цоо шинээр эхэлж байхад бүгд л ууртай, бүгд л бүхнийг мэддэг хүмүүстэй харьцаж байгаа юм шиг харьцдаг нь хэцүү санагддаг байсан. Одоо бол туршлагатай ээж болсон учраас харьцангуй шинэ хэцүү зүйлстэй тулгарах нь бага байна. Мөн орон нутагт амьдардаг учраас стресстэх зүйл ч цөөн. Гэвч нийгмийн хөгжил хүүхдүүдийн боловсролыг бодъё гэвэл хот бараадсан нь дээр гэж бодогддог.
ТӨРӨЛТ БУУРЧ БУЙ ОДООГИЙН НИЙГМИЙН ҮЗЭГДЭЛД СЭТГЭЛ СУДЛААЧИЙН ДҮГНЭЛТ:
Монголчууд ялангуяа Улаанбаатар хотынхон бухимдал өндөртэй нь дээрх асуудалд шууд холбоотой. Энэ нь хүний наад захын энгийн хэрэгцээнүүд хангагдахгүйгээс үүдэлтэй. Эрүүл аюулгүй амьдрах хэрэгцээ алдагдах нь хүмүүсд бухимдал үүсгэж өөрийн хэрэгцээн дундах “сайхан амьдралаа” төлөвлөж хийж бүтээж чадахгүй байгаа юм. Жишээлбэл: Агаарын бохирдол. Эрүүл цэвэр агаараар амьсгалж чадахгүй нөхцөл байдал нь сэтгэл санаа болоод санхүүгийн сөрөг нөлөөг бий болгож олон талт сөрөг сэтгэл зүйн дарамтыг бий болгоно. Мөн авто замын түгжрэл. Амьдралынхаа цагийг зам дээр маш хайран өнгөрүүлэх нь аз жаргалыг шууд утгаараа хязгаарлаж мөн л бухимдалд хүргэнэ.
Одоо тэгвэл санхүүгийн бодит нөхцөл байдлын жишээгээр тайлбарлахад, инфляцын байдлыг сөхөх хэрэгтэй. Дэлгүүрт ороод өмнө нь 20 мянган төгрөгөөр авч чаддаг байсан зүйлүүдээ одоо авч чадахгүй болсон бидний наад захын хэрэгцээ рүү халдаж буй инфляцын нөлөө монголчуудад бухимдал үүсгэж байна. Асуудлууд шууд тулгарах нь төлөвлөсөндөө хүрч амьдарч чадахгүйд хүргэнэ шүү дээ.
Сэтгэл зүйг дэмжих үүднээс дүгнэлт гаргалгааг гаргахад: Энэ асуудлуудыг эергээр туулахын тулд тодорхой чиглэсэн арга хэмжээ авах нь зайлшгүй чухал юм. Хувь хүнд болоод байгууллага удирдлага түвшин ямар үйл ажиллагаа хийгдэх вэ? Энэ тохиолдолд хувь хүн өөртөө стресс менежментийг зөв зохистойгоор бий болгох, эрүүл хоол хүнс хэрэглэх, сошиал хэрэглээгээ хянах, дасгал хөдөлгөөн хийх, эрүүл мэндээ тайван байлгах, гэр бүлтэйгээ цагийг аз жаргалтай тайван өнгөрүүлэх, чанартай цаг гаргах энгийн дадал сэтгэлгээг бий болгох шаардлагатай. Байгууллагын зүгээс агаарын бохирдол, замын түгжрэлд ажлын цагаа уян хатан байлгах, гэрээс нь ажиллах боломжоор хангах, хүүхдээ цэцэрлэг сургуульд зөөх боломжоор хангах, ажлын өрөөнд агаарын солилцоо хийх, агаар цэвэршүүлэгч хэрэглэх гэх мэт энгийн хэр нь том асуудлуудыг шийдвэрлэх юм.
Төрөлт буурч буй улс орнуудын жишээ:
- Япон:
- Төрөлт: 1.3 хүүхэд
- Шалтгаан: Японд төрөлт буурах шалтгаан нь амьдрах зардлын өртөг, хүүхэд асрах, боловсролын зардал, ажлын ачаалал ихтэй зэрэг хүчин зүйлсийн нөлөөтэй. Мөн эмэгтэйчүүдийн карьераа хөгжүүлэх болон ганцаараа амьдрах амьдралын хэв маяг нь гэр бүлтэй болох шийдвэрт нь нөлөөлж байна. Япон улсын засгийн газраас Цагаачлалын бодлого баримталж байгаа бөгөөд хүн амын бууралтыг зогсоохын тулд тодорхой хэмжээгээр цагаачлалын бодлогыг зөөлрүүлэхийг эхнээсээ авч хэрэгжүүлж байна.
- Герман:
- Төрөлт: 1.5 хүүхэд
- Шалтгаан: Эдийн засгийн хөгжил, эмэгтэйчүүдийн боловсролын түвшин, карьераа эрхэмлэх нь хүүхэд төрүүлэх насыг нь хойшлуулж байна. Германд хүүхдийн асрамжийн болон боловсролын зардал өндөр байгаагаас иргэд хүүхэдтэй болохоос зайлсхийдэг. Тус улсын хүн амын бодлого нь хүн амын өсөлтийг дэмжих, хүүхэд төрүүлэхийг урамшуулах, мөн өндөр насны хүн амын тоог нэмэгдэж байгаа нөхцөлд залуу хүн амын оронд ажиллах чадвартай иргэдийг татах зорилготой. Герман улс хүн амын бууралтын асуудалтай тулгарч байгаа бөгөөд хүн амын насны бүтэц эрс өөрчлөгдөж, өндөр насны иргэдийн хувь хэмжээ нэмэгдсэн.
- Итали:
- Төрөлт: 1.3 хүүхэд
- Шалтгаан: Итали нь Европын хамгийн хүн амын бууралттай орнуудын нэг бөгөөд хүн амын насны бүтэц нь өндөр настай хүмүүсийн хувь хэмжээгээр нэмэгдэж байгаа. Тус улсад карьер, амьдралын зардал, ажил эрхлэлт болон гэр бүлтэй болох боломжийн хоорондын тэнцвэрийн хомсдол нь төрөлт буурахад нөлөөлж байна.
- Испани:
- Төрөлт: 1.3 хүүхэд
- Шалтгаан: Испани нь Европын хамгийн өндөр насны хүн амтай орнуудын нэг бөгөөд хүн амын өсөлт нь суларч, хүн амын бүтэц эрс өөрчлөгдөж байна. Тус улсад амьдрах зардал өндөр, хүүхэд асрах болон боловсролын зардал нэмэгдсэн нь хүмүүсийн хүүхэд төрүүлэх сонголтод нөлөөлж байна.
- БНСУ:
- Төрөлт: 1.1 хүүхэд
- Шалтгаан: Өмнөд Солонгост өндөр боловсрол, ажил эрхлэлтийн байдал болон өндөр амьдралын зардал нь төрөлт буурах үндсэн шалтгаануудын нэг юм. Хүүхэд төрүүлэх дэмжлэг, Хүүхэд асрах эрх зүйн дэмжлэг, Гэр бүлд дэмжлэг үзүүлэх, Эцэг, эхийн хариуцлагыг нэмэгдүүлэх зэрэг хөтөлбөрүүдийг хэрэгжүүлдэг. Тус улсын засгийн газар эдгээр бодлогыг 2020 оноос илүү эрчимтэй хэрэгжүүлж, хүн амын өсөлтийг дэмжих, түүнчлэн өндөр насны хүн амын хувь хэмжээ нэмэгдэж буйг зогсоохыг зорьж байна. Тус улс сүүлийн жилүүдэд хүн амын өсөлтийг нэмэгдүүлэхийн тулд эдгээр бодлогоо сайжруулсаар байна.
- БНХАУ:
- Төрөлт: 1.3 хүүхэд
- Шалтгаан: Хятад улсад “Нэг гэр бүл – нэг хүүхэд” бодлого 1979 онд хэрэгжиж эхэлсэн бөгөөд уг бодлого нь 2016 онд албан ёсоор дуусгавар болсон. Тус бодлогын зорилго нь хүн амын өсөлтийг хязгаарлах байсан бөгөөд 2016 оноос Хятад улс бүх гэр бүлд хоёр хүүхэд төрүүлэх боломж олгосон. 2021 онд хоёр буюу түүнээс дээш хүүхэд төрүүлэхийг зөвшөөрч, гурван хүүхдийн бодлогыг хүлээн зөвшөөрсөн. Энэ бодлогын хүрээнд хүүхдийн өсөлтийг дэмжих, олон хүүхэдтэй гэр бүлд санхүүгийн тусламж үзүүлэх, сургууль, эрүүл мэндийн үйлчилгээний зардлыг бууруулах зэрэг арга хэмжээг авч хэрэгжүүлж байгаа. Хятад улс энэ бодлогоороо төрөлтийн түвшнийг нэмэгдүүлж, хүн амын бүтэц болон өндөр насны иргэдийн тоог багасгах зорилготой байна. Гэвч хүн амын өсөлт удаашралтай байгаа тул энэ бодлого илүү үр дүнтэй байхын тулд цаашид нэмэлт арга хэмжээ авах шаардлагатай гэж үзэж байгаа.
- Канад:
- Төрөлт: 1.5 хүүхэд
- Шалтгаан: Канад улсын хүн амын бодлого нь хүний эрх, олон төрөлт байдал, цагаачлал болон тогтвортой хөгжилд чиглэсэн. Канадад өндөр боловсрол, эмэгтэйчүүдийн эрх чөлөө, карьераа эрхэмлэх зэрэг хүчин зүйлсийн нөлөөгөөр төрөлт буурч байгаа. Канад улсын хүн амын бодлого нь олон талт, нээлттэй бөгөөд үндэсний хөгжил, нийгмийн тэгш байдлыг хангах зорилготой байдаг. Канад нь олон үндэстэнтэй, олон соёлт улс бөгөөд энэ нь түүний хүн амын бодлогын гол тулгуур юм.
Төрөлтийн түвшин доогуур эдгээр улсуудын хүн амын бодлогын нөхцөл байдлуудын шалтгаануудыг ерөнхийлөн тодорхойлбол:
Эдийн засгийн хүчин зүйлс: Амьдралын зардал өндөр, хүүхдийн асрамж, боловсролын зардал нэмэгдсэн нь хүмүүсийн хүүхэд төрүүлэх хүсэлд нөлөөлдөг.
Эмэгтэйчүүдийн боловсрол, карьер: Эмэгтэйчүүдийн боловсрол болон карьерын зорилго нь хүүхэд төрүүлэх насыг хойшлуулдаг.
Нийгмийн дэмжлэгийн дутагдал: Хүүхэд асрах, гэр бүл зохиоход төрөөс үзүүлдэг дэмжлэг дутагдалтай байх нь төрөлт буурахад хүргэдэг.
Төрөлт буурч буй улс орнууд нь ихэвчлэн эдийн засаг хөгжсөн, амьдралын түвшин өндөр, боловсролын систем сайн, эмэгтэйчүүдийн эрх чөлөө өндөр орнуудад тохиолдох өндөр магдлалтай. Төрөлт буурах нь олон хүчин зүйлтэй холбоотой бөгөөд эдгээр улс орнуудад төрөлтийн түвшин 2.1 хүүхэд/эмэгтэйгээс доош байгаа.
Их зохиолч Д.Нацагдоржийн 1934 онд тэрэлж өдгөө бидэнд сургааль айлдсан гэмээр “Монголын үрс маш олон болтугай” шүлгийг хүргэж байна.
Монголын үрс маш олон болтугай
Эхийн умайгаас төрмөгц
Монгол угсааны тэмдэгтэй
Зөөлөн харлаг үcтэй
Торомгор хар нүдтэй
Эцэг эх хоёр нь
Нярай хүүхдээ хайрлана
Энэхүү засгийн зорилго
Нялхас бүхнийг асарна
Нялхас хүүхэд бойжвол
Улс өрнөхийн тэмдэг
Нялхсын өвчин гэгч
Гагцхүү түүний дайсан
Хуучин бүдүүлэг байдлаар
Хүүхдийг сувилж болдоггүй
Хэчнээн түмэн нялхсыг
Түүний харгайгаар алддаг шүү
Үр хүүхдээ үхүүлбэл
Эцэг эх нь нулимстай
Үүгээр үл барам
Улс төрдөө гарзтай
Түмэн олон ардууд аа!
Түүнийг сайхан мэдээрэй!
Нялхсыг хамгаалах газар
Хүүхэд бүхнийг сувилна
Нярай хүүхэд эрүүл бол
Бойжих хүмүүжихдээ хурдан
Инээмсэглэх хөөрхөн царайгаар
Эцэг эхээ баярлуулна
Улс төрөө бодвол
Нялхас хүүхдийг асар!
Бидний үрс үржвэл
Цугаараа цугаараа баясгалантай
ШИНЭ ҮЕИЙН МЭРГЭН УХААН
HUMANZ РЕДАКЦ